Każde postępowanie sądowe, w którym przedmiotem sporu są zagadnienia techniczne, medyczne, rachunkowe czy inne specjalistyczne kwestie, może wymagać ekspertyzy biegłego. Zasadniczo sąd kieruje w takiej sytuacji wniosek o sporządzenie opinii biegłego z listy stałych biegłych sądowych. Istnieje jednak także możliwość powołania biegłego prywatnego – przez jedną ze stron sporu lub przez podmiot nieuczestniczący bezpośrednio w procesie (tzw. „strona trzecia”). Czy w praktyce warto skorzystać z tej opcji? Poniżej szczegółowo omawiamy zalety i wady obu rozwiązań, wskazujemy różnice oraz sytuacje, w których eksperyza prywatna może okazać się najlepszym wyborem.
Kim jest biegły sądowy, a kim biegły prywatny?
Biegły sądowy to osoba wpisana na listę biegłych prowadzoną przez sąd. Ma odpowiednie kwalifikacje zawodowe lub naukowe, a wpis na listę poprzedzony jest procedurą weryfikacyjną prowadzoną przez prezesów sądów okręgowych. Sąd może z urzędu lub na wniosek strony powołać taką osobę do sporządzenia opinii, a koszty pokrywa strona przegrywająca postępowanie.
Biegły prywatny (nieformalnie nazywany również „ekspertem prywatnym”) to dowolna osoba o wymaganych kwalifikacjach, najczęściej doktor, inżynier, specjalista w danej dziedzinie, zatrudniony przez stronę do przygotowania prywatnej ekspertyzy. Strona sama ustala zakres badania i od niej zależą terminy i sposób wykonania dokumentu. Koszty jego pracy ponosi ta strona bezpośrednio.
Zalety opinii biegłego sądowego
- Formalny i obiektywny charakter
Opinia biegłego sądowego ma charakter urzędowy – jest postrzegana przez sąd oraz strony postępowania jako dokument oficjalny, sporządzony w oparciu o ściśle określone procedury. - Zlecenie przez sąd
Wybór biegłego należy do sądu, co eliminuje wątpliwości co do bezstronności i kwalifikacji eksperta. - Finansowanie kosztów
Zgodnie z zasadą przegrywający płaci, koszty opinii ponosi strona, która przegra proces; w praktyce jednak ponosi je przegrany, nie inicjator wniosku o ekspertyzę. - Możliwość przesłuchania na rozprawie
Biegły stawiany przed sądem składa także ustne wyjaśnienia, co pozwala na bezpośrednie zadawanie pytań i wyjaśnianie wątpliwości na sali rozprawy.
Zalety opinii biegłego prywatnego
- Elastyczność i szybkość działania
Strona sama wybiera eksperta, określa zakres badania i harmonogram. Nie czeka na decyzję sądu o powołaniu biegłego, co w dużych miastach może trwać kilka tygodni lub miesięcy. - Możliwość pogłębionych badań
Biegły prywatny częściej przeprowadza szczegółowe badania, analizy i pomiary. Często dysponuje nowocześniejszym sprzętem lub stosuje niestandardowe metody badawcze, wychodząc poza minimalny zakres wymagalny przy ekspertyzie sądowej. - Pogłębiona współpraca ze stroną
Ekspert prywatny konsultuje się z pełnomocnikiem, wypracowuje raport uwzględniający wszelkie potrzeby strony. Dzięki temu można uniknąć luk merytorycznych i lepiej przygotować kontrargumentację. - Dopuszczalność w sądzie jako dowód
Choć biegły prywatny nie figuruje na liście sądowej, jego opinia może być dowodem w sprawie – sąd ocenia jej przydatność i wiarygodność w ramach swobodnej oceny dowodów (art. 233 k.p.k. / art. 228 k.p.c.).
Wady i ograniczenia
Biegły sądowy | Biegły prywatny | |
Czas oczekiwania | Często długi; decyzja o powołaniu, wybór eksperta, ustalenie terminu | Krótki – samodzielnie ustalany z ekspertem |
Zakres badania | Ograniczony do pytań sądu/możliwości biegłego z listy | Można go rozszerzyć, przeprowadzić dodatkowe testy |
Koszty | Płaci przegrany proces | Płaci z własnej kieszeni strona zlecająca |
Obiektywizm | Gwarantowany przez procedurę wpisu na listę | Zależny od reputacji i renomy eksperta, ale nieformalnie budzący wątpliwości |
Możliwość odwołania/oponowania | Strony mogą wnioskować o wyłączenie biegłego | Sąd sam decyduje, czy dopuszcza jako dowód |
Kiedy powołanie biegłego prywatnego ma sens?
- Skomplikowana specyfika sprawy
Gdy spór dotyczy bardzo zaawansowanych zagadnień (np. inżynieryjnych, IT, specjalnych analiz ekonomicznych), warto skorzystać z ekspertyzy wyspecjalizowanego specjalisty, nawet jeśli nie jest formalnie biegłym sądowym. - Potrzeba szybkiego działania
W sprawach z zabezpieczeniem powództwa czy w pozwach o charakterze pilnym, czas odgrywa kluczową rolę. Prywatny ekspert może dostarczyć opinię w ciągu kilku dni. - Przygotowanie do kontradyktoryjnego sporu
Posiadanie własnej ekspertyzy pozwala stronie z wyprzedzeniem przygotować się na argumenty strony przeciwnej oraz natychmiast reagować na opinie biegłych sądowych. - Różnice metodologiczne
Jeżeli strona kwestionuje metodykę biegłego sądowego lub uważa, że powinny być zastosowane inne standardy badawcze (np. w kryminalistyce, ekspertyzie grafologicznej, toksykologicznej), prywatny biegły może otworzyć „drugi front” dowodowy. - Spory o zadośćuczynienie czy odszkodowanie
Przy wycenie strat czy szkód, biegły prywatny może przeprowadzić bardziej szczegółową kalkulację, włączając np. prognozy przychodów, analizę rynku czy wycenę wartości niematerialnych.
Jak włączyć opinię prywatną do materiału dowodowego?
- Złożenie jako dowód pisemny
Opinia biegłego prywatnego dodawana jest do pozwu, sprzeciwu lub wniosku dowodowego. Należy opatrzyć ją podpisem eksperta oraz oświadczeniem o jego kwalifikacjach i braku powiązań ze stroną. - Wniosek o dopuszczenie dowodu
W praktyce warto dodatkowo złożyć wniosek o dopuszczenie opinii prywatnej i wyznaczenie terminu na przesłuchanie biegłego (choć sąd nie ma takiego obowiązku, często daje takie możliwości). - Dopuszczalność na rozprawie
Sąd oceni opinię prywatną w świetle innych dowodów. Jeśli uzna ją za kompetentną, może dopuścić biegłego do przesłuchania i zadawania pytań przez strony oraz sąd.
Kluczowe wnioski i rekomendacje
- Nie rezygnuj z biegłego sądowego, gdy sprawa ma standardowy charakter i nie wymaga głębokiej, specjalistycznej analizy. Opinia z listy sądowej daje formalne bezpieczeństwo i ekonomiczne pokrycie kosztów.
- Rozważ biegłego prywatnego w sytuacjach pilnych, skomplikowanych bądź gdy chcesz uzyskać dodatkową ekspertyzę wspierającą Twoje stanowisko.
- Zwykle optymalne podejście to połączenie obu rodzajów ekspertyz: prywatna opinia przygotowawcza dla strategii procesowej oraz opinia sądowa jako główny dowód merytoryczny.
- Kluczowe jest dobranie eksperta o uznanej renomie, nie tylko formalnych kwalifikacjach, ale także doświadczeniu w procesach sądowych – to zwiększa wiarygodność opinii przed wymiarem sprawiedliwości.
Powołanie biegłego prywatnego może więc znacząco wzmocnić pozycję procesową, o ile zostanie rozsądnie skorelowane z procedurą powołania biegłego sądowego i stanowić będzie element kompleksowej strategii dowodowej.
Artykuły zawarte na niniejszej stronie mają wyłącznie charakter informacyjny oraz poglądowy i nie stanowią porady prawnej. Administrator strony/IEE zastrzega, że nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek straty powstałe w wyniku czynności podjętych na podstawie niniejszej publikacji. Jeżeli są Państwo zainteresowani kwestiami poruszonymi w niniejszym artykule, zapraszamy do kontaktu mailowego lub telefonicznego bezpośrednio z nam.
